A máquina de Wall Street
por Gabriel BeceiroEntanto o fantasma da crise aventaba a lembranza (ainda en curso) da que dou comezo hai dez anos, colábase baixo a cuberta do cránio un argumento até o de agora inédito: foran as máquinas programadas para tomar decisións en función do big data, quer dicer, a inúmera cantidade de datos que reciben, o que tería explicado as reaccións de venda masiva de bonos cando o establishment estaba pronto para saír de fin de semana. As consecuencias son demoledoras e avanza a resposta á próxima crise do capitalismo dixital.
Un abrente por vir, unha interface sofisticada acordará dicindose a si mesma que vendeu accións masivamente porque si, porque lle petou. Contodo, o argumento non é de todo inédito como non é nada novo que millares de postos de traballo estén a ser substituidos por máquinas. Seica non atribuiran os banqueiros a queda do valor das accións a cuestións estrictamente técnicas e non a un deterioro da economía no crack de 1929? Elidir responsabilidades non é novo na historia da humanidade. O realmente novidoso non é a conxura dos irresponsables, mas que esa culpa se traslade a un outro que non é un outro: un robot financieiro non pode defenderse porque en esencia non pode ser responsabel. Malia todo, os robots foran deseñados e programados por alguén. Avantaxe ou coartada?
Hai apenas dous anos o New York Times explicaba que centos de analistas financeiros do New York Stock Exchange estaban a ser substituídos por software capaz de procesar millares de díxitos tirados de decenas de bases de datos co fin de poder controlar o fluxo de accións. É revelador que Kensho [Ken,”ver”, shō “esencia”] sexa o nome dunha das compañías de software de análise, homónima do termo xaponés para un dos primeiros estados de conciencia do budismo zen. Kensho -o primeiro acordar da conciencia- reúne e asimila novas informacións por conta própria. Kensho, prescribe unha visión do mundo que nos dí que o significado do aqui abaixo é dado no futuro. O cerne doutrinal do budismo vén dicir que a vida aqui, canto menos a vivas, mellor valerá a pena …Paradoxo dunha cultura de renuncia perante unha realidade obxectiva que nega. Probabelmente seria útil refletir sobre esta primeira verdade do budismo que afirma que tudo está a sofrer. Nomeadamente porque tamén non seria supérfluo notar con Platón que todos nós desexamos ser felices. Por agora vamos ficar coa a posición budista da indiferencia, un estado no cal todas as paixóns son reprimidas: o remédio contra o estrese da dinámica capitalista. O que nos permitiría funcionar de xeito desacoplado. Achando a marca, a espiritualidade e a crenza feitas á medida do desconforto que permite ser integrado nos sintomas da época e na ideoloxía dominante. Dí Zizek que o budismo funciona como “un complemento ideolóxico da globalización liberal” xa que “permite manter unha distancia interna” sen que teñamos que ” involucrarnos en corpo e alma no xogo capitalista”. Explicaría o inusitado suceso do budismo taoista en Occidente.
Hoxe en dia as cadeas de montaxe están operadas por robots e computadoras cada vez máis baratas e con maioar capacidade de procesamento. A total transformación do traballo nunha mercadoria como calquer outra tamén alcanza ao establishment financieiro nun dos periodos de máis intensa globalización e coincidindo con unha crise da rendabilidade do capital e coa innovación tecnolóxica (cuarta Revolución Industrial, da microelectrónica, a robotización e a xenética). Porque a máis das fábricas e armazéns, todos temos alto risco de sermos automatizados segundo a lóxica da sociedade do rendimento. O que fai interesante a ameaza e substitución do analista e do avogado ben remunerado pola máquina é o status privilexiado do operario de Goldman. Fronte a máis que probabel redución de postos de traballo fabrís, o cadros directivos non padecerán tanto esa substitución por seren de contido estrictamente humano. Falamos daquelas tarefas que podemos denominar intelectuais, de análise e control creativo sobre o aparato económico. Sendo así, a cuestión é se a presenza disruptiva do robot traduce o desapego en renuncia, e esta, en irresponsabilidade. Se o funcionar das máquinas, indo ao límite, todo o que é concebibelmente robotizado serve tamén como coartada para eludir a cuestión de que relación se estabelece entre a análise e a toma de decisións. Após a total robotización se ainda houber traballo non esencialmente substituibel por máquinas (acompañamento, decisión, responsabilidade), non podería elidir a vella distinción entre traballar efuncionar. As máquinas non poden fornecer maís traballo do que elas mesmas, á súa vez, conteñen (Marx). Con certeza, os robot e os softwares de automatización liberan tempo. Mas un tempo para mellor producir. Porque o analista non pode desistir do robot e do algoritmo. De xeito paradoxal a automatización non libera do automatismo, pola contra, obriga a relacionarse intensa e incesantemente coa inmensa máquina e coa producción, tal e como o utente se mantén pegado ao “gadget” e ao dispositivo electrónico. Non só libera tempo para máis producir, ao parecer tamén a responsabilidade é liberada e excluida. Non é porque o robot conquistara Wall Street, é porque Wall Street é a Máquina. A análise automatizada nasce da irresponsabilidade inherente a Wall Street. Como o privilexio do carro autodirixido que non precisa de conductor, en caso de fatal accidente de tráfico, aquel podería eludir responsabilidade alegando non ir conducindo.
A rápida mudanza tecnolóxica trae avantaxes e incertezas, mudanzas no xeito de vivirmos e relacionarmos con nós e cos outros. Nun horizonte non moi lonxano talvez os analistas non serán substituidos por outros analistas, mas por máquinas. E os clientes non precisarán nen querán traballar cun ser humano. Ficando a simples “motricidade” coa que se descarga o que xa non pode falarse.
Pódese automatizar a responsabilidade como se automatizan os empregos? A atomización da sociedade tén como correlato a súa automatización?A investigación e desenvolvimento tecnolóxico plantexa, ao ser activa e productiva, a decisiva cuestión da responsabilidade desde que Kapp (1877) definira as técnicas como alargarmento dos órgaos humanos, a propósito das cales Simodon achou que evolucionan cara unha maior individuación. Contodo, a máquina parece deixar paso ao individuo e non ao nós. “A masa é poder”, afirma Byung-Chul-Han. E acrescenta: ” Os enxames dixitais non posuen decisión. Non marchan. Disolvense tan axiña como xurdiran. En virtude desa transición, non desenvolven enerxias políticas”. A efémera e isolada indignación do individuo trás o dispositivo electrónico xa ten parceiro na soidade do analista “maquinizado”
Unha deslocación que nos levaría ao suxeito vacío, desvitalizado, ainda que transparente e mesmo impúdico. Segundo Han, a propria explotación e máis eficaz que a explotación estraña, xa que vai acompañada do sentimiento de liberdade. O suxeito do rendimento submétese así a unha coacción libre, xerada por el mesmo, á máquina. Porén, contrariamente a Han, a transferencia de responsabilidade cara a máquina, non é proba de que a opacidade é a transparencia? Ao cabo, a ficción de que todo é transparente. O robot que sirve como coartada para despexar calquer dúbida sobre a responsabilidade do analista non é acaso unha reformulación da servidume voluntaria que La Boétie xa denunciaba en 1548?
Eís unha vella idea- e esa é a novidade- tornándose nun principio concreto de funcionamento, entre a “inmensa acumulación de espectáculos” teorizada por Guy Debord, que pasou silandeira de medio en medio como claro síntoma de desacoplamento e despolitización da época. Quen é que pensa, quen é que decide? Poderiamos facer listaxes dos novos trascendentais que foran xurdindo na posmodernidade esquecendo que a arbitrariedade é o alicerce do Poder. Anonimato e impunidade: culpa dos outros, indiferencia e elisión de responsabilidade, arbitrariedade. A máquina culpabel é o invés da nosa época. O desenvolvimento “maquinal”, sendo o da completa indiferencia cara o que é humano, acaba sendo un eficaz subterfuxio destinado a inhibir a crítica radical e a superación efectiva do liberalismo dominante.
Hai quen prefire mentiras que tranquilizan a certezas que preocupan. A primeira vista un ten a impresión de fitar algo máis que un mercado: semella estarmos a fitar o ventre dunha máquina, o interior dun mecanismo. Para que sirve esa inmensa máquina e que sae dela? Que é o que produce? Valores, frenesí, actos de fe, mas non homes virtuosos. Un Deus ex Machina.
De feito, na nosa época todo intento de crebrar o estabelecido é pronto denunciado como tecnofóbico, quer dicer, como un perigo inaceptabel ética e políticamente, perante a posibilidade dunha resurrección do fantasma totalitario que en acaída descrición de Antón Baamonde non é máis do que “pretender transformar o mundo ao prezo de facer del un mapa de abscisas e coordenadas: exacto, pero frío e indiferente”.
Porén, non é esa elisión de responsabilidade pola máquina a coartada para cancelar o proxecto emancipatorio fronte ao capitalismo global e a democracia liberal a que está a pór as bases da deriva? A cega fidelidade á máquina é a rigorosa fidelidade ao solpor da política, a súa posición subalterna fronte a outros trascendentais como a economía e o dereito. Cando o estado-máquina ou a máquina como estado se confunde coa norma e co mecanismo, as institucións e os precarios equilibrios dos sistemas políticos democráticos poden devalar até a total confusión entre democracia e autoritarismo.
No comments:
Post a Comment