O Ser das coisas temporais deve levar em si a semente do perecível;
a hora do seu nascimento é a hora da sua morte
(Hegel, Lóxica)
Case todas as atividades que as persoas realizan ao longo de sua existência, consciente ou sen querelo , visan burlar a morte sentindoa estrañaa.. Sabedores da súa caducidade como individuos, crentes ou incrédulos, os humanos todos tratamos de evitar ese fatal desenlace dando sentido á vida. Abocados a un pensamento insoportable (entender o non ser desde a corporeidade do ser), a relixión, a política, a arte ou mesmo o deporte forman parte dese proceso mental que se aferra á imposibel perennidade. Ese foi até hai pouco o destino irremediabel de cantos na historia forom: o ciclo do eterno retorno reprodutivo.
Mas agora, pola primeira vez nos anais, o que está en xogo é a viabilidade da especie <<homo sapiens>>, a súa extinción. O quecemento global, a consecuencia dos gases de efecto invernadoiro acumulados desde o inicio da era industrial, puxo en perigo ao noso planeta e ao seu hábitat. A ciencia e a técnica, despregada sen freo nestes séculos de explotación dos recursos naturais, conduciron ao limiar dunha catástrofe global. Cos datos de que se dispón na actualidade, pode asegurarse que o punto de non retorno, situado polo Cume do Clima de París de 2015 nun incremento da temperatura terrestre entre 1,5 e 2 graos, xa é unha cita en destaque no calendario.
Se a principios de verán un painel de cientístas da ONU anunciaba que se superou a franxa inferior desa dramática pinza, agora descubrimos polas proxeccións realizadas que a final do presente século o colapso climático será unha ameaza real. Sen ter en conta o transporte aéreo e marítimo, as emisións medias mundiais durante o sete primeiros meses de 2021 case recuperaron os niveis de todo 2019, ao ano anterior ao estalido da pandemia. A análise mostra que a contaminación atmosférica haberá crecido un 16% en 2030 respecto da cota de 2010, cifra moi afastada de a redución do 40% necesaria para non pasar o grao e medio de quecemento atmosférico de referencia. A ese ritmo, os expertos prevén un devastador 2,7 graos de elevación no nivel da temperatura durante o período enfitado.
A espada de Damocles dunha Sexta Extinción xa non é o argumento abracadabrante de relatos de ciencia-ficción. Nin de producirse será debido a factores externos, como a colisión por choiva de meteóricos que se supón causa de anteriores Big-Bang. Ao contrario, todo apunta á actividade humana como principal artífice dese desastre anunciado. É dicir, o mesmo <progreso> técnico-científico que trouxo tanta prosperidade material está na base da aniquilación. Con iso, o chamado primeiro mundo, e dentro del a saga de privilexiados cidadáns que o poboou nos últimos trescentos anos, arruinou o futuro das novas xeracións. Da mesma forma, ocorrerá cos millóns de persoas inocentes que noutras latitudes aínda soportan desigualdades abismais, fames negras ou carecen das mínimas condicións sanitarias para vivir. A voracidade desapiadada dunha minoría satisfeita e tolerante coas políticas depredadoras dos seus gobernos estaría na raíz do holocausto programado.
Con todo, nin tanto nin tan calvo. Nas entrañas do seu ensaio había unha predición acerca da distopia que agora nos embarga, o cisne negro que sempre aparece cando ninguén llo espera. Fukuyama errou no diagnóstico, pero por motivos acertados. A xeneralización sen restricións do modelo extractivo e privatista que predicaba, ora en formato liberal ora na órbita iliberal, está directamente relacionada coa crise terminal en cernes. A China dos dous sistemas, a última superpotencia en sumarse á exponencialidade depredadora da era consumista, é nestes momentos o Estado máis contaminante da terra. Baixo a lóxica do crecemento e a prosperidade, as súas autoridades viron na nova economía de mercado por xunto a oportunidade de acabar con décadas de atraso e en desenvolvimento. Trinta dous anos antes Daniel Bell chegou a idéntica conclusión en <O fin das ideoloxias>, ao constatar que tanto o capitalismo (a explotación do home polo home) como o seu suposto adversario o comunismo nominal (a explotación do home polo home, mas ao revés) eran exertos do industrialismo desfreado, e as ideoloxías simples miraxes con que mascarar as relacións de poder. Tamén a clásica definición da esencia do capitalismo como un <vendaval de destruición criativa>, formulada en positivo por Joseph Schumpeter, ficou arrombada após o recente informe da ONU sobre as causas da alarma climática. Na orxía depredadora non hai nada que celebrar.
Iso no plano teórico, cuxas dramáticas disfuncións veñen inducidas por un acrítico apego á realidade publicitada desde os pulpitos oficiais. Paradoxalmente, son os relatos fantásticos os que se mostran máis capaces de prever o inmediato futuro que preña o turbulento presente. Por razóns que se me escapan (porque para ese día España abandonaba o nivel de risco da quinta onda e nada aconsellaba a volver á casa de saída do medo ao contaxio), o pasado venres 17 de setembro TVE1 emitía o filme <Pandemia>, unha aldrabada sobre os perigos das epidemias a escala planetaria. A cinta, estreada no 2011, é un calco anticipado do que logo viviriamos aquí durante a primeira arremetida do Covid en 2019. Se entón alguén afirmase que o que alí se presumía iámolo a padecer ce por be, tacháronlle de tolo. Aínda que a verdade é que o papanatismo imperante nunha sociedade que toma como norma de conduta o que se desprende desde a vertical do poder e os seus propagandistas, é un camiño de servidume.
A proba está na práctica indiferenza e o conformismo ritual con que boa parte da poboación reaccionou ante fenómenos potencialmente letais e até agora inéditos pola súa dimensión, como a devastación da pandemia e a ameaza a prazo fixo do colapso ambiental. Cando a experiencia debería ditar unha profunda reflexión sobre o modelo de vida que ten incubado ambas as crises, e pugnar por un cambio radical das políticas que as desataron, o denominador común é considerar que o peor pasou. A famosa <<desescalada>> con que os todos os gobernos venden a volta á "nueva normalidad" supón en última instancia reincidir en máis do mesmo, pero envolvéndoo en papel de agasallo. O programa Next Generatión, con que a Unión Europea (UE) convócanos á economía do século XXI, dixital e verde, é outra volta de porca na dirección suicida. Porque nada do principal dese capitalismo patolóxico e insolidario rectifícase. Seguimos sendo kamikaces transitando a velocidade de vertixe por unha pista que conduce á nada absoluta. A postración dos Estados ante as multinacionais farmacéuticas, consistindo que sexan estas corporacións de alto valor engadido á conta da nosa saúde quen faciliten as vacinas para afrontar a pandemia, é a evidencia máis flagrante da hexemonía do Capital. O feito de que nin sequera os gobernos clientelares conseguisen desas compañías a liberación das patentes para uso nos países máis pobres, é a viva mostra do noso fracaso como comunidade humana.
Aínda que nada está escrito, todo indica que sen unha verdadeira toma de conciencia polos sectores máis proactivos da poboación, esixindo si ou si un cambio de rumbo que poña ás persoas como medida de todas as cousas habidas e por haber, todo estará perdido. Somos criaturas capitalistas en todos os nosos actos. Quer gostemos, quer que non, adoptamos a posición do poder, asumindo a mentalidade dos que nos condicionan. Carecemos de experiencia propia, porque o molde da representación anula ao suxeito. Por iso é polo que xa non sirvan vellas prácticas emancipatorias. Antes debemos desprogramarnos respecto da inxerencia cultural do Estado e o Capital depredador, deseducarnos. Son insuficientes para a magnitude da aposta en xogo. Predicar co exemplo, ou aquel principio gandhiano <ti deves ser a mudanza que desexas ver no mundo>, sen unha toma de conciencia radical sobre a necesidade de mutar o eixo, pode levar a reproducilo. Algo que se está dando nestes precisos momentos de euforia póspandémica. Para comezar habería que pasar da competición e a rivalidade á cooperación e a compartir; da exclusión á inclusión; e da desaceleración ao decrecemento, con todo o que esa restrición leva para unha cidadanía afeita ao goce compulsivo.
O sistema que non demos non ten razón de ser e ademais é imposible. E iso sábeno moi ben os grandes poderes que xa están a empezar a tomar posicións no espazo para colonizar outros mundos. Despois do contribuír irado a destruír o que aínda nos acolle.
(Nota. Este artigo publicouse no número de Outubro de Rojo y Negro)
